لا فتی الا علی
|
نخستین امام شیعیان | |
|
زندگی میراث فضائل اصحاب |
لا فَتَى إِلَّا عَلِی به معنای «جوانمردی جز علی وجود ندارد»، که به دلیل شجاعت و فداکاری امام علی(ع) در جنگ احد از سوی جبرئیل گفته شد. این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده و در کارهای هنری نیز منشأ پیدایش آثاری شده است. به گفته علامه امینی، دانشمندان علم حدیث بر نقل این حدیث اجماع دارند.
شرح ماجرا
در غزوه احد، هنگامی که از اطراف به پیامبر(ص) حمله می‌شد؛ حضرت علی(ع) به فرمان پیامبر(ص) به آنان حمله می‌کرد. جبرئیل نازل شد و روحیه جوانمردی امام علی(ع) را ستایش نمود. رسول خدا(ص) جبرئیل را تصدیق کرد و گفت: من از علی هستم و او از من است. سپس صدایی در آسمان پیچید که: «لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار، و لا فَتی اِلاّ عَلی؛ شمشیری چون ذوالفقار و جوانمردی همچون علی وجود ندارد». این حدیث در الکافی به نقل از امام صادق(ع) روایت شده و در آن آمده است پس از آن که امام علی(ع) نخستین فرد از کافران را که از پای درآورد، جبرئیل گفت: ای محمّد! این است مساوات. پیامبر فرمود: او از من است و من از او. سپس جبرئیل عبارت «لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار و لا فَتی اِلاّ عَلی» خواند. در برخی کتاب‌ها، چنین نقل شده است: «لا فَتی اِلاّ عَلی و لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار».
حسان بن ثابت با اجازه پیامبر(ص)، شعر (جبریل نادی معلنا) را در این‌باره سرود.
مکان نزول
بر پایه حدیثی که از امام باقر(ع) روایت شده فرشته‌ای به نام رضوان در جنگ بدر این جمله را گفته است. سیط بن جوزی، از علمای اهل سنت در قرن هفتم قمری، گفته است که احمد بن حنبل این فضیلت را برای جنگ خیبر می‌دانسته است. علامه امینی با استناد به احادیث متعدد در این زمینه، معتقد است که این جریان چندین بار رخ داده و دانشمندان علم حدیث بر نقل آن اجماع دارند.
احتجاج امام علی
حضرت علی(ع) به فضیلت این حدیث درباره خود احتجاج کرده است: شما را به خدا قسم. آیا در میان مهاجران و انصار به غیر از من جبرئیل درباره کسی گفته است: «ای محمد! شمشیری مانند ذوالفقار و جوانمردی مانند علی نیست» آیا در میان مهاجرین و انصار جبرئیل در حق کسی چنین تعبیری آورده است؟
آثار هنری
این جمله در آثار هنری به کار رفته است. در نوروز ۱۳۳۵ش بر روی سکه نقره‌ای ضرب شد. حسن روح الامین در اردیبهشت ۱۳۹۶ش تابلویی را با محتوای این حدیث طراحی کرد.
جرج جرداق می‌گوید: «من در خانواده‌ای مسیحی بزرگ شده‌ام. پدرم سنگ‌تراش بود. سنگی را به سردر خانه‌مان آویخته بود که روی آن سنگ این جمله حک شده بود: «لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار».
شاعران فارسی‌زبان همچون سعدی، خواجوی کرمانی، عطار نیشابوری، شاه نعمت‌الله ولی و شهریار در آثار خود با «لافتی الا علی» اشعار و ترکیب‌های گوناگونی ساخته‌اند.
خواجوی کرمانی در این باره سروده است:
| مهر او از آسمان لافتی الا علی | تیغ او از گوهر لاسیف الا ذوالفقار |
| هیچ میدانی سخاوت حقّ کیست | من بگویم لافتی إلّا علی است |
| لافتی الّا علی لاسیف الّا ذوالفقار | این نَفَس را از سر صدق و صفا باید زدن |
| نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت | متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را |
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «»، Library of Congress.
- ↑ طبری، تاریخ طبری،۱۳۶۲ش، ج۳، ص۱۰۲۷؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۰۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۱۰، ح۹۰.
- ↑ تفتازاني، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۹۸.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۰۵.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۷، ح۲۰۰.
- ↑ سبط بن جوری، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۶.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۹۹۵م، ج۳۹، ص۲۰۱.
- ↑
- ↑
- ↑ سعدی، کلیات سعدی، ۱۳۶۵ش، قصیده۱.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار، ۱۳۶۹ش، ص۱۳۳.
- ↑ عطار نیشابوری، مصیبت‌نامه، ۱۳۷۶ش، ص۳۴.
- ↑ شاه نعمت‌الله، دیوان شاه نعمت‌الله ولی، ۱۳۷۰ش، ترجیع۱.
- ↑ دیوان ناصرخسرو، قصیده ۴۲.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار، ۱۳۶۹ش، ص۱۳۳.
- ↑
- ↑
- ↑
منابع
- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن عساکر، علی بن الحسن الشافعی، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضل‌ها وتسمیة من حل‌ها من الأماثل، تحقیق محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۵م.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- تفتازاني، سعدالدين، شرح المقاصد، تحقيق وتعليق: دكتر عبدالرحمن عميره، ناشر: شريف الرضي، افست قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
- خواجوی کرمانی، محمود، دیوان اشعار، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، پاژنگ، ۱۳۶۹ش.
- خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱ق.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- سعدی، مصلح‌الدین، کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۵ش.
- طبری محمد بن جریر، تاریخ الطبری،(تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۶۲ش.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، مصیبت نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران، زوّار، ۱۳۵۶ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه چهارم،۱۴۰۷ق.
- «»، Library of Congress، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
- فضایل امام علی